De Sint-Carolus Borromeuskerk in Antwerpen is onderdeel geweest van een vakantie van Edwin en Patricia in 2021 naar Antwerpen in België.
Sint-Carolus Borromeuskerk – Antwerpen
De Sint-Carolus Borromeuskerk ligt aan het Hendrik Conscienceplein in Antwerpen. Het is een parochiekerk en voormalige jezuïetenkerk in barokke stijl. De kerk is ontworpen door François d’Aguilon en Pieter Huyssens (leden van de jezuïetenorde) en gebouwd tussen 1615 en 1621. Oorspronkelijk was de kerk gewijd aan Ignatius van Loyola, de stichter van de jezuïetenorde. Na het opheffen van de orde in 1773 werd de kerk opnieuw gewijd, ditmaal aan Carolus Borromeus. Borromeus was een aartsbisschop van Milaan en een belangrijke kerkhervormer. Na enige tijd gebruikt te zijn voor godsdienstonderwijs is het gebouw sinds 1803 in gebruik als parochiekerk.
‘Rubenskerk’
Peter Paul Rubens had als schilder-decorateur-architect een belangrijke rol bij de bouw van de Sint-Carolus Borromeuskerk. Hij had een hand in de toren, de voorgevel, het hoogaltaar, het plafondstucwerk en de Houtappel- of Mariakapel. Dit is dé barokke en dé Rubenskerk in de Nederlanden, ook al vernielde een brand zijn 39 plafondschilderingen in 1719.
Voorgevel
Helemaal bovenin in de punt van de voorgevel, zie je Jezus, een beeldhouwwerk dat gemaakt is door Hans van Mildert. Jezus staat als kind op de knie van zijn moeder. Hij zegent de wereld, te beginnen met de voorbijgangers op het kerkplein. De blik van de tronende Madonna volgt deze zegen. De buste van Ignatius van Loyola, de stichter van de jezuïeten, zie je onder het beeld van Maria en Jezus.
Evangelisten
In de gevel zie je ook 6 beelden. De 4 bovenste beelden zijn de 4 evangelisten, die je kan identificeren aan hun persoonlijk attribuut onderaan hun voetstuk. Behalve Marcus houden ze ook elk een schrijfmiddel in de hand. Linksboven zie je Johannes die opwaarts kijkt ten teken van een nog sterkere hemelse inspiratie. Onder zijn beeld zie je een adelaar. Rechtsboven zie je Lucas met een stier. Rechtsonder zie je Marcus die als redenaar omhoog wijst. Onder zijn beeld zie je een leeuw en linksonder zie je Matteüs met een engel.
Blazoen op gevel
In het midden van de gevel zie je een blazoen met de letters IHS. Volgens de oorspronkelijke Griekse lezing gaat het om de eerste drie letters van de naam Jezus (IHSOS), volgens de in West-Europa meer courante Latijnse versie gaat het om de initialen van de belijdenis dat Jezus de redder van alle mensen is: ‘Jesus Hominum Salvator’.
Plattegrond
We gaan nu de kerk zelf in. Hieronder zie je een plattegrond van de kerk.
Schip & Galerijen
Het schip van de Sint-Carolus Borromeuskerk is prachtig! Aan de zijkant zie je de bovengalerijen, waar de 14 staties hangen die geschilderd zijn door Eduard Dujardin en H.E. Janssens. Dit zijn 14 afbeeldingen van de lijdensweg van Jezus, als spirituele inspiratiebron. De bedoeling is om bij elke afbeelding [of statie] biddend en bezinnend halt te houden. In de nissen daarboven zie je de bustes van de apostelen.
Preekstoel
De preekstoel van de Sint-Carolus Borromeuskerk is prachtig! Hij stamt uit 1718 en is ontworpen door Jan Peter van Baurscheit de Oude. De preekstoel wordt ondersteund door een vrouwelijke verpersoonlijking van de Kerk die zegeviert over de ketterij. 1 van de 2 engeltjes aan haar voeten velt met bliksemschichten een zevenkoppige draak neer. De wanden van de kuip en het klankbord zijn afgewerkt met 12 scènes uit het leven van de Maagd Maria. De kansel hoort thuis in de overgangsperiode van laat-barok naar classicisme.
Biechtstoelen
De biechtstoelen van de Sint-Carolus Borromeuskerk zijn versierd met levensgrote beelden van engelen en personages die de grote thema’s van het christendom oproepen. Je ziet hier onder andere: de vergeving van de zondaars, de barmhartige Samaritaan, de verloren zoon, de dood etc.
De biechtstoelen op de linkerfoto stellen het berouw voor: de linker engel rouwt met gekruiste armen, de rechter engel veegt zijn tranen af. Op de rechterfoto hebben de biechtstoelen 2 betekenissen, namelijk matigheid en vasten en zuivering. De linker engel stelt de matigheid voor, hij houdt de teugels in de hand, alsook een paardengebit om (de driften) in te tomen. De rechter engel stelt vasten en zuivering voor, hij heeft vis en een kruik water als sober voedsel. Tevens is de vis die door zijn kieuwen voedsel opneemt, zelf symbool van matigheid, het water dat van morele zuivering.
Hoofdaltaar
Het hoofdaltaar is machtig groot. Er hangt een enorm schilderij van 5,35 meter bij 4 meter groot. Het leuke van dit schilderij, is dat het steeds verandert. De jezuïeten vinden namelijk dat als je steeds naar dezelfde afbeelding moet kijken, je er op de duur nauwelijks nog aandacht aan schenkt. Achter het altaar is een grote reservebak gemaakt, waarin vier diepe sleuven plaats bieden voor de schilderijen op doek. De doeken worden door middel van een vast katrol systeem beurtelings tentoongesteld naargelang hun thematiek overeenkomt met het tijdeigen van het liturgisch jaar. Zo wordt de mis thematisch in de verf gezet. Op het moment dat wij in de Sint-Carolus Borromeus waren, hing het schilderij ‘De kroning van Maria’ bij het hoofdaltaar. Dit schilderij is omstreeks 1635 a 1640 geschilderd door Cornelis Schut.
Sint-Ignatiuskapel
De kerk is oorspronkelijk aan Sint-Ignatius gewijd, maar het voornaamste schilderij op het hoofdaltaar, ‘Sint-Ignatius’, kon door de wisselbeurt niet altijd in de kijker staan. Dit is de reden waarom de jezuïeten een extra zijkapel aan hun geliefde ordestichter hebben gewijd. De Sint-Ignatiuskapel is van 1621 tot 1625 gebouwd.
Communiebank
De schitterende communiebank van de Sint-Ignatiuskapel is rond 1720 van wit marmer gemaakt door Alexander Van Papenhoven. De communicatie met Jezus in de Communie wordt in beeld gebracht door de opengewerkte panelen met daarin de kelk en de hostie van de Eucharistie samen met het IHS-monogram. Het offerlam van de Apocalyps zie je boven op het verzegelde boek en de pelikaan die zich opoffert om zijn jongen te voeden. De medaillons tonen, van links naar rechts, enkele voorname jezuïetenheiligen: Aloysius van Gonzaga, Franciscus Xaverius, Franciscus Borgia en Stanislas Kostka. Deze mannen vonden de weg naar heiligheid dankzij de inspiratie van hun ordestichter Ignatius, die dan ook (centraal) de ereplaats bekleedt.
De apsis van de Sint-Ignatiuskapel geeft het spiritueel rijpingsproces voorafgaand aan de stichting van de jezuïetenorde door Ignatius weer. Dat wordt in fasen weergegeven, zowel op het eigenlijke altaarretabel van jezuïetenbroeder Melchior Hamers als op de drie beschilderde, marmeren panelen van elke zijwand. De figuren zijn van de hand van Hendrik Van Balen, de landschapjes van Jan Brueghel de Fluwelen. Het onbeschilderde, geaderde marmer geeft het rotslandschap en de grot weer. De spirituele vooruitgang in Ignatius zijn leven valt ook duidelijk af te lezen uit de structuur van het geheel. Het ensemble moet gelezen worden als een verhaal, dus van links (boven naar onder) naar rechts (van onder naar boven).
Altaar Sint-Franciscus Xaverius
Links naast het hoofdaltaar vind je het altaar van Sint-Franciscus Xaverius. Een lambrisering uit 1720 is voorzien van 20 taferelen uit het leven van Sint-Franciscus Xaverius. Deze lambrisering komt uit op het koortje met het aan Sint-Franciscus Xaverius toegewijde altaar uit 1621. Het accent van dit altaar is gelegd op de wonderbaarlijke, ondernemende, doortastende en heldhaftige geloofsverkondiger en apostel van India, zoals hij in de boog boven de apsis wordt genoemd. Het belangrijkste attribuut voor deze missionaris is een kruisbeeld (crucifix) in de opgestoken hand, ten teken van zijn prediking.
Altaar Sint-Jozef
Boven het altaar van Sint-Jozef prijkt het werk ‘De Terugkeer van de Heilige Familie uit Egypte’ van Rubens. Rubens heeft dit schilderij omstreeks 1620 geschilderd. Dit schilderij is maar liefst 240 jaar weg geweest uit de Sint-Carolus Borromeuskerk, maar vond zijn weg in 2017 weer terug naar de kerk.
Mariakapel
Aan de rechterkant van de kerk zie je de schitterende Mariakapel. Hier zie je veel kleine marmeren kunstwerkjes, zoals maskers, gestileerde gezichten, guirlandes en festoenen, hoornen van overvloed, gestileerde zonnebloemen, schelpen en cartouches. Het sierlijke Lieve-Vrouwebeeld op het altaar is gemaakt uit het hout van de miraculeuze boom van Scherpenheuvel. Het was een geschenk van de aartshertogen Albrecht en Isabella. Het leven van Maria kun je overigens volgen op acht merkwaardig taferelen. Hendrik I Van Balen heeft deze taferelen geschilderd op marmeren panelen in de wanden van het koortje aan de zijkant, vooraan en in de nissen voor het liturgisch gerei.
De tenhemelopneming van Maria
Achter het altaar zie je het schilderij ‘de tenhemelopneming van Maria’ van Rubens. Rubens schilderde het doek in 1613. In 1776 werd het doek aan keizerin Maria-Theresia verkocht. Het origineel hangt nu in het Kunsthistorische Museum te Wenen. Voor de Mariakapel is een kopie gemaakt, zodat de kapel toch weer een beetje in oorspronkelijke staat terug kwam.
Op de rechtsbovenste foto hieronder zie je een beeld van Sint-Carolus Borromeus zelf.
Vergeet trouwens niet naar het plafond te kijken, dat is namelijk ook prachtig. Hier zie je de naam Maria staan, omgeven door een tiental van haar symbolen die voorkomen in de litanie van Onze-Lieve-Vrouw, de zogenaamde litanie van Loreto. Vaststaat dat Peter Paul Rubens het stucwerk ontworpen heeft. Beeldhouwer Andries Colyns de Nole heeft het ontwerp uitgevoerd.
Godefridus Houtappel (heer van Ranst en Zevenbergen) is schenker van de Mariakapel. Zijn grafsteen bevindt zich vóór het altaar waaronder de grafkelder van de familie ligt. De wapenschilden van de Houtappels en de aanverwante familie ’s Grevens zijn in de wandversiering opgenomen.
6 witmarmeren beelden
De Mariakapel heeft ook 6 levensgrote witmarmeren beelden die uit het atelier van Colijns de Nole komen. Dit zijn 4 patroonheiligen van de opdrachtgevers, namelijk de drie gezusters Houtappel en hun nicht Anna ’s Grevens. Op de rechtsonderste foto hierboven, zie je het standbeeld van de heilige Suzanna in een kostbaar gewaad. Ze draagt de palmtak van het martelaarschap in de rechterhand. Deze jonge Romeinse vrouw van hoge afkomst (6e eeuw) is thuis de marteldood gestorven, omdat ze weigerde te huwen met de zoon van keizer Diocletianus. Ze had namelijk een gelofte tot maagdelijkheid gedaan. Suzanna vertrapt de flambeeuw waarmee men de bos hout aan haar voeten wilde aansteken voor haar marteldood op de brandstapel.
Orgel
Het oorspronkelijk orgel overleefde de brand van 1718 niet en zo rond 1720 wordt het huidige orgel geplaatst. Dit orgel is waarschijnlijk door de Mechelse orgelbouwer Carolus Dillen gebouwd. De orgelkast is het werk van Jan Pieter I van Baurscheit. Hoog op de orgelbekroning zie je een engel die met een stokje de maat slaat en enkele engelen musiceren live met onder meer trompet, viool, contrabas, luit en triangel. Twee -voor de kerkmuziek- traditionele figuren flankeren de orgelkast. Links staat de sierlijk geklede koning David psalmen te zingen met begeleiding van een harp. Zijn rechtervingers en de harp zijn helaas verdwenen. Rechts staat Sint-Cecilia die enkel voor God zong terwijl er heidense dansmuziek klonk. Met open mond zingt zij uit een zangboek dat ze in haar hand houdt. Als martelares houdt ze een afgeknapte palmtak in de hand.
Monumenten
Je kunt ook andere monumenten in de Sint-Carolus Borromeuskerk vinden. Zo zie je bijvoorbeeld een verering van de vermoorde witte pater Charles Deckers. Deckers is geboren in Antwerpen en groeide daar op. Hij werkte vele jaren in Algerije en pleitte vooral voor rechten van meisjes en vrouwen, alsook voor een goede verstandhouding tussen christenen en islamieten. Deckers werd vermoord bij een terreuractie van de GIA.
Informatie Sint-Carolus Borromeuskerk Antwerpen
Openingstijden
De Sint-Carolus Borromeuskerk is van maandag tot en met zaterdag open van 10:00 tot 12:30 uur en van 14:00 tot 17:00 uur. Zondags is de kerk gesloten, op de vieringen na. Zo heeft de kerk elke zondag om 11:30 uur een Artiestenmis. Dit is een mis met livemuziek door telkens andere muzikanten uit binnen- en buitenland. Deze mis klinkt al meer dan 75 jaar op elke zon- en feestdag in de perfecte akoestiek van deze kerk. Iedereen mag deze mis bijwonen. Om 17:00 uur heeft de kerk een Eucharistieviering met Sant’Egidio met kinderliturgie.
Entreeprijzen
Je kunt de Sint-Carolus Borromeuskerk gratis betreden, ook tijdens de Artiestenmis of de Eucharistieviering.
Website
Als je meer (of recentere) informatie wilt over deze echt prachtige kerk, kijk dan even bij ze op hun website.
Recente reacties