Blog Stockholm

‘Stockholm’

8  t/m 12 juni 2010

Guidje was een weekje in Stockholm voor een lekkere vakantie (dus alle gedoe rond Limbolanders die en masse op de Geblondeerde Gek hebben gestemd heeft ie even gemist. Even voor de niet-Brabo’s onder u: het zijn dus de Limburgers die op die malloot stemmen, Guidje wil zich daar als Brabander even van distantiëren. Het is dus niet zo dat alles beneden de grote riolen ‘één pot nat’ is). Maar goed, waar was ie? Owja, Guidje vloog met RyanAir, dus spotgoedkoop, maar dan moet je je wel enige ergernissen laten welgevallen: lange rijen bij de incheckbalie, reclame tijdens de vlucht en een (veel te klein) vliegveld dat honderd kilometer buiten Stockholm ligt.

Terwijl Guidje op de bagage wachtte, zag hij op een beeldscherm een reclame voor een concert van Roxette later dit jaar en het eerste liedje dat ie op de radio hoorde, was van de Duitse winnares van het Eurovisie Songfestival, kortom, de muziek is al pico bello in orde en dus is Zweden een prima land (als radionerd checkt ie dat altijd even en de radio in Stockholm is geweldig, beter nog dan in Australië) voor een paar dagen vakantie. Bovendien is het ook anno 2010 de socialistische heilstaat met uitstekend openbaar vervoer en – dat is dan weer wat minder – een wel heel hoog BTW-tarief. Kortom: Zweden is nogal duur (maar nog lang niet zo duur als Noorwegen).

8 juni 2010 – Wijk Gamla Stan

De wijk Gamla Stan

Op de eerste dag ging Guidje naar Gamla Stan, wat Zweeds is voor de Oude Stad. Deze op een eiland gebouwde Oude Stad is dè toeristische trekpleister van Stockholm. En dat betekent ook de nodige toeristische winkeltjes, al valt dat nog relatief mee. Verder veel nauwe straatjes, een paar niet al te grote kerkjes, sfeervolle pleintjes (eentje waaraan een oud stadhuis ligt waarin tegenwoordig het Nobelmuseum is gevestigd (dat is een aanrader, Guidje komt er later nog op terug)) en het koninklijk paleis wat dan weer jammer genoeg een wat minder mooi gebouw is. In de dertiende eeuwse (maar in de eeuwen erna vaak verbouwd)

Storkyrkan Kerk

Storkyrkan in Gamla Stan was alles al in voorbereiding van hèt huwelijk. Want mocht het je ontgaan zijn (wat als je in Zweden bent geweest schier onmogelijk is), zaterdag 19 juni treden kroonprinses Victoria en meneer (zoals ie bij gebrek aan titel en onder het mom van ‘we moeten ‘m toch iets meegeven’ wordt aangeduid) Daniel Westling in het huwelijk. En de Storkyrkan is de plaats waar de plechtigheden plaats gaan vinden. Het is een mooi, niet al te groot kerkje. Aan de buitenkant is het mooi rood geverfd en binnen hangen er grote kandelaars aan het plafond en is (naast een replica van het Vasaschip) een beeld te zien van Sint Joris en de Draak (om de een of andere reden hebben de Stockholmers iets met deze legende, het schijnt ermee te maken te hebben dat het symbool staat van de strijd van de Zweden tegen de Deense overheersing). Op de foto zie je de Storkyrkan van buitenaf, een replica van het Vasaschip en een artistiekerige lamp.

Gamla Stan

Vlak naast Gamla Stan liggen twee kleinere eilandjes. Op het ene eilandje, Helgeandsholmen, ligt het Zweedse parlement, de Riksdaghuset en op het andere eilandje, Riddarholmen, liggen wat overheidsgebouwen (er schijnt niemand te wonen), maar dat eiland is weer interessant omdat je er een erg mooi uitzicht hebt op het stadhuis (Stadhuset, voor het geval je dat nog niet wist, ‘huset’ is Zweeds voor ‘huis’) en er ligt de Riddarholmskyrkan, zeg maar de Zweedse equivalent van wat in Nederland de Nieuwe Kerk in Delft is: hier liggen alle monarchen begraven. Voor de rest is de kerk leeg (dus geen banken bijvoorbeeld), maar je kunt (bizar genoeg) wel alle graftombes bekijken.

Gamla Stan doet ’s avonds bijna Zuid-Europees aan. Met die lichtval èn met de vele gekleurde huisjes zou je je bijna in Toscane (of elders in Italië) of anders bijvoorbeeld Praag wanen. Zo door de straten dwalend kom je de ene na de andere mooie fotogelegenheid tegen dus ja, Guidje heeft hier heel wat foto’s gemaakt. Maar als je een huis ziet waarbij de schaduwen van de luiken zo’n mooi effect op de rest van het gebouw geven, tja, dan is dat een cadeautje (en je moet wel een enorme baggerfotograaf zijn als je die foto dan nog zou verprutsen). Schilderachtige steegjes dus in Gamla Stan. En mooie schaduwwerking in het licht van de schemering.

9 juni 2010 – Archipel & Sandhamn

Archipel

Omdat het weer de eerste dagen nog sowieso goed zou zijn (en Guidje dan het credo huldigt ‘de musea bewaren we voor een regenachtige dag’), besloot hij de dag erop al een bezoekje te brengen aan de Stockholm archipel. Als je met de boot vanuit Stockholm naar het oosten vaart, kom je langs een schijnbaar onstuitbare reeks van grote en kleine eilandjes. Veruit de meeste zijn onbewoond, maar diegene die bewoond zijn, vormen een soort vluchtplaats voor Stockholmers die in de weekenden de drukte willen ontvluchten. Ook toeristen hebben de archipel ontdekt. Boten vertrekken vanaf de Strandvägen in het centrum naar allerlei eilandjes.

Sandhamn

Guidje ging naar één van de meest afgelegen, Sandhamn. Twee uur varen, maar dan heb je ook wel een uitermate rustiek eilandje. Het mooiste aan dat eilandje schijnt het strand te zijn, waar je kan komen door een eindje door de bossen te lopen maar – hoe Guidje het voor elkaar kreeg, geen idee – hij verdwaalde. Uiteindelijk kwam ie terug in het dorpje, ging lunchen en vroeg aan de serveerster of ze dan de weg wist naar het kerkje en het kerkhof. Ja, hij moest ‘ongeveer in die richting lopen.’ Guidje vroeg of ze wat specifieker kon zijn, want hij kon de weg naar het strand al niet vinden. ‘Maar dat is de makkelijkste route van allemaal,’ riep ze verbouwereerd uit. Tja, het is een gave. Sandhamn heeft een hoop leuke houten huisjes die zo uit een fotoreportage van de Libelle afkomstig zouden kunnen zijn.

10 juni 2010 – Drottningholm Paleis & Stadhuis

Drottningholm Paleis

Drottningholm is de naam van het paleis van de Zweedse koning Carl Gustaf en zijn familie. Het ligt ongeveer vijftig minuten varen ten westen van het centrum van Stockholm op het eiland Lovön en de tocht over het Mälarenmeer is erg prettig. Het paleis zelf is dezer dagen gesloten vanwege de voorbereidingen op – daar is het weer – hèt huwelijk. Dat geeft niet; de tuinen zijn open, een theater uit de zeventiende eeuw dat in de originele stijl is behouden is te bezichtigen en er is een Chinees paviljoen, in 1753 door de koning Adolf Fredrik cadeau gedaan aan haar echtgenote Lovisa Ulrika. Geen wonder dat het geheel door de Verenigde Naties is erkend als cultureel erfgoed en het volledige landgoed al sinds 1991 op de werelderfgoedlijst van Unesco staat.

Drottningholm Theater

Het theater is heel bijzonder. Er worden nog steeds voorstellingen verzorgd (dezer dagen zijn dat twee opera’s van Mozart, La Finta Gardiniera en Don Giovanni) en alle geluidseffecten worden op een bijna hoorspelachtige wijze verzorgd. Het is mooi om te zien dat een theater dat nog ècht authentiek is deze eeuwen heeft weten te doorstaan (het is zo authentiek dat Ingmar Bergman z’n film Trollflöjten er op wilde nemen, maar het theater bleek daar te kwetsbaar voor).

Chinese paviljoen

Ook het Chinese paviljoen is grappig. Bezoekende Chinezen roepen vaak dat het helemaal niet Chinees is. De Zweden zeggen dan ook dat het meer Chinezig dan daadwerkelijk Chinees is. Kortom, het is wat kitscherig. Op de foto zie je één van de kleinere paviljoens bij het Chinees paviljoen.

Mälarenmeer

Op de boot terug naar Stockholm is het heerlijk weer op de boot. De zon schijnt uitbundig en het Mälarenmeer ligt er prachtig bij.

Stadshuset

Terug in de Zweedse hoofdstad gaat Guidje naar het Stadshuset, een bijzonder gebouw uit de twintiger jaren van de twintigste eeuw. Het is een ontwerp van de architect Ragnar Östberg en stamt uit 1923. Het idee was om een stadhuis te bouwen in Italiaanse renaissancestijl en eigenlijk wilde hij het geheel blauw verven. Maar toen het gebouw er eenmaal stond, bleek hij de donkerbruine bakstenen kleur toch beter te blieven. Hij had gelijk. Het Stadshuset is grappig omdat er allerlei leuke details in verwerkt zitten, zo zijn de kapitelen van kleine beeldhouwwerkjes voorzien.

Toren van Stadhuis

De toren is te bezoeken, maar dat gaat in kleine groepjes die elke veertig minuten op de toren los worden gelaten. Guidje staat vooraan als de gids vraagt ‘stairs or elevator?’ Hij kijkt de jongedame verbaasd aan en roept bijna verontwaardigd: ‘stairs!’ (duh) Hij heeft er aardig de sokken in en is als eerste boven alwaar hij nog minutenlang de enige bezoeker is. De bezoekers die de lift naar boven hebben gekozen komen trouwens bedrogen uit; die moeten halverwege uitstappen en het laatste stuk alsnog lopen. Op de foto hieronder zie je de klokken in de toren, van onderaf gefotografeerd. Dit is een heel leuk en bijzonder zicht op de klokken.

Uitzicht Toren Stadhuis

Het uitzicht bovenin het Stadshuset is fantastisch. Vooral Gamla Stan ligt er prachtig bij op deze zonnige dag. Op de rechtsbovenste foto hieronder is Gamla Stan te zien, op de rechtsonderste foto hieronder het verkeersknooppunt aan de rand van Norrmalm (die ster midden in de foto maakt onderdeel uit van de toren). Vanuit deze toren is ook goed zichtbaar wat voor een schade er is aangericht in de jaren zeventig, toen de gemeente geheel in stijl van het toen geldende vooruitgangsdenken bedacht dat al die oude huizen in de binnenstad het beste maar gesloopt konden worden en vervangen dienden te worden door allerhande betonnen blokkendozen. 

Er zijn zelfs plannen geweest om Gamla Stan plat te gooien, maar dat idee is gelukkig nooit realiteit geworden. Sowieso is de schade beperkt gebleven tot een paar honderd vierkante meter in de wijk Norrmalm, toevallig ook het belangrijkste winkelgebied en daarmee net een soort uit de kluiten gewassen Hoog Catherijne. De anekdote gaat dat als toeristen in Stockholm komen, ze nogal eens willen vragen wie ervoor heeft gezorgd dat er zoveel ouds in het centrum is gesloopt en er nu een hoop nieuwbouw staat en of dat door de Duitsers of door de Russen komt. Zweden antwoorden dan gelaten dat ze dat allemaal zelf hebben gedaan. 

Engels of Amerikaans?

Bovenin de toren zit trouwens ook een Zweedse gids om alle bezoekers te verwelkomen. Guidje vraagt haar nog even of zij niet dagelijks de toren meerdere malen op moet. Jawel, maar slechts twee keer per dag en ze mag de lift (haha) nemen. Dat is het leuke van alleen reizen; als je in recordtijd in een toren naar boven wil rennen hoef je nergens rekening mee te houden en bovendien kom je vrij gemakkelijk in contact met de lokale bevolking. Aangezien de meeste Zweden prima Engels spreken, maakt dat het helemaal eenvoudig.

Meestal probeert Guidje wel even de schijn op te wekken dat ie geen toerist is (wat makkelijk gaat want hij is in die vijf dagen dat ie er was wel tien keer op straat door wildvreemden in het Zweeds aangesproken waarna hij toch wat besmuikt moest zeggen dat ie geen Zweeds spreekt; blijkbaar gaat ie nogal goed op in de omgeving) door elk gesprek hoopvol te beginnen met ‘hej.’ Dat wordt dan beantwoord met een stortvloed aan Zweedse woorden met een hoop ö’s, ä’s en ë’s, waarna het gesprek toch maar op het Engels over gaat (al heeft Guidje één keer de schijn op kunnen houden toen ie een tijdschrift kocht). Omdat Guidje inmiddels redelijk vloeiend Engels spreekt, denkt ie dan ‘o, ze spreken hier Engels,’ gaat hij vervolgens helemaal los in het Engels en dat is dan weer iets teveel van het goede voor de meeste Zweden (dus dan denken ze dat Guidje Engels of Amerikaans is).

11 juni 2010 – Nobelprijsmuseum & Vasamuseum

Nobelprijsmuseum

De volgende dag is het weer omgeslagen en regent het niet een beetje, maar een beetje heel hard (vandaar ook dit keer wat meer verhaal en minder foto’s). Eerst wil Guidje nog op zoek naar een paraplu, maar omdat de winkels nog niet open zijn (de openingstijden zijn in Zweden tja, bescheiden), vlucht ie het Nobelmuseet in Gamla Stan in. Dat is een klein, maar erg interessant museum. Het toeval wil dat ie net op tijd is voor de rondleiding in het Engels en die is bere interessant met een hele hoop leuke weetjes. De gids vertelt dat de Nobelprijs voor de economie pas in 1969 voor de eerste keer is uitgereikt, op initiatief van de Nationale Bank van Zweden die een jaar ervoor driehonderd jaar bestond, dat de Zweedse Academie helemaal niet zat te wachten op een ‘nieuwe’ Nobelprijs en eerst de boot afhield en dat er sindsdien geen Nobelprijs meer bij is gekomen (en dat ook niet meer zal gebeuren).

Het schijnt ook dat winnaars na het winnen van de prijs de eerste maanden wachten met het verzilveren van de geldprijs; ze willen eerst weten wat de meest gunstige wisselkoers is. Waarom alleen over de Nobelprijs voor de Vrede in Noorwegen wordt beslist en voor alle andere prijzen wel gewoon in Zweden wordt gesproken, kan ie niet verklaren, al speelt vermoedelijk mee dat de Noren in de tijd van Alfred Nobel nogal fanatiek deel uit maakten van de internationale vredesbeweging. En over de Nobelprijs voor de Vrede gesproken, die wordt lang niet ieder jaar uitgereikt. In 1948 is ie bijvoorbeeld niet uitgereikt, omdat er volgens de academie ‘geen enkele levende persoon was die de prijs verdiende.’ Het venijn zat ‘m in die verklaring in het woordje ‘levende.’ Zes maanden voor de bekendmaking was Mahatma Gandhi vermoord.

Het Nobelmuseet is gevestigd in het gebouw van de Zweedse Academie. Vroeger was de Zweedse beurs in dit gebouw gevestigd. Het Nobelmuseet is klein (de directie wil het museum dus ook liever verplaatsen naar een grotere locatie. Dat zou Guidje jammer vinden; midden in Gamla Stan in het gebouw van de Zweedse Academie is wel zo toepasselijk), maar dat is geen probleem omdat met de bescheiden ruimte goed is omgesprongen. Zo zijn er twee kleine ruimtes waar filmpjes over Nobelprijswinnaars te bekijken zijn en kan je op andere plekken rustig de website van de Nobelprijs organisatie bekijken. Aan het plafond hangt een soort kabelbaan waaraan foto’s hangen van oud-winnaars (momenteel ongeveer negenhonderd). Die kabelbaan draait heel de dag rond, waardoor iedere keer een andere winnaar prominent in beeld hangt.

Historiska Museet

Vanwege het regenachtige weer gaat Guidje later die dag ook naar het Historiska Museet, met veel aandacht voor geschiedenis van de Vikingen, al lijken de samenstellers van de tentoonstelling van het vooroordeel af te willen dat deze woeste mannen enkel moord en verderf in Europa zaaiden (wat, zo dacht Guidje, toch de core business van de Vikingen was) en dat de Vikingen ook een heel hoogstaande, beschaafde cultuur hadden. Guidje kan nergens het verhaal dat op Sicilië mensen met blonde haren en blauwe ogen rondlopen en dat dit komt omdat de Vikingen hier ruim duizend jaar geleden waren, bevestigd krijgen (ooit probeerde ie er informatie over op internet te vinden, maar googlend op ‘blond haar’ en ‘blauwe ogen’ kwam ie op heel veel foute sites terecht).

Feestvierende jongeren

Als Guidje het museum heeft bekeken, blijkt het buiten droog te zijn geworden en dat is een mooie reden om naar het volgende museum te lopen: het Vasamuseet. Onderweg ziet ie voor de zoveelste keer deze week weer een open vrachtwagen met luide muziek rondrijden. In die wagen staan zo’n twintig jongeren op elkaar gedrukt luid te zingen en te joelen en met bier te gooien. De bierlucht komt je tegemoet als je in de buurt van zo’n vrachtauto komt. Een tante van Guidje had ‘m al voor dit tafereel gewaarschuwd; als Zweden hun middelbare school hebben afgerond, vieren ze dat door met een hoop herrie door het stadscentrum te gaan crossen.

Tja, dat is ook een manier, maar het schijnt dat de overheid helemaal niet blij is met deze feestelijkheden en al jaren bezig is om te kijken hoe ze het kunnen verbieden. Tot nu toe tevergeefs. Ach, ze zorgen er heus wel voor dat de bestuurder nuchter blijft en voor de rest is het grappig. Ze willen trouwens wel graag dat er foto’s worden gemaakt, want zo gauw ze dat merken, wordt er nòg harder gejoeld. Wel koud, zo met dit winderige en regenachtige weer (zo’n tien graden) met ontbloot bovenlijf rondrijden.

Vasamuseum

Maar waar was ie? Oja, het Vasamuseet. Het museum ligt op het eiland Djurgården en is opgebouwd rond het Vasaschip, een slagschip dat in 1628 op instigatie van de Zweedse koning Gustaf Adolf II werd gebouwd. Niet omdat Zweden in die tijd zo’n belangrijke macht is die de wereldzeeën bedwingt (zoals de Nederlanders in de zeventiende eeuw), maar omdat het land nogal arm is en de koning wil laten zien dat de Zweden best mee tellen op het wereldtoneel. Het Vasaschip wordt naar ontwerp van de Nederlander Henrik Hybertsson, één van de meest gerenommeerde scheepsbouwers van de Gouden Eeuw, gebouwd.

Lang heeft de koning niet van het schip kunnen genieten, het weet de Titanic naar de kroon te steken als het op snel zinken aankomt: het schip vergaat al na vijfentwintig minuten, vermoedelijk omdat het te groot en te zwaar beladen is. De gids vertelt over de opvarenden die bij het zinken van de boot – direct na de doop – allemaal de mast in klimmen. ‘Dat lijkt dom,’ zegt ze, ‘maar de Vasa is meer dan vijftig meter hoog en de haven in Stockholm slechts dertig meter diep.’ Toch komen er nog veel opvarenden bij deze scheepsramp om het leven. Het Vasaschip is in de jaren vijftig van de twintigste eeuw stukje voor stukje van de bodem gevist en is voor 95% in de originele staat hersteld. Het resultaat is indrukwekkend, maar met zo weinig licht is het wat moeilijk foto’s maken.

Jackson Browne

Tegen sluitingstijd van het Vasamuseet loopt een Amerikaan met een cameraploeg rond. Hij lijkt verdacht veel op Jackson Browne, de wereldberoemde singer-songwriter die ’s avonds een paar honderd meter verderop op zal treden. Guidje heeft kaartjes en het is dus grappig om de zanger nu al in de buurt te zien. Bij het concert weet een buurman te vertellen dat Browne ’s middags nog in het centrum is gesignaleerd in een platenzaak, omdat hij minidisks nodig had. De zanger zelf houdt het erop dat ie vandaag een dagje vrij had en lekker de stad in is gegaan. Het publiek weet wel beter.

12 juni 2010 – Skogskyrkogården Begraafplaats & Moderna Museum

Skogskyrkogården

Het blijkt dat Laura en Marcel op zaterdag, op doorreis naar Helsinki voor een reis naar de Noordkaap en de Lofoten, in Stockholm zijn en dus is een afspraak om die dagen samen iets te gaan doen snel gemaakt. Ze zijn net als Guidje geïnteresseerd in begraafplaatsen en dus staat een bezoek aan Skogskyrkogården (wat letterlijk ‘boskerkhof’ betekent; het was wereldwijd de eerste in z’n soort) op het programma. Het kerkhof is geopend in 1917 en is in 1994 zelfs toegevoegd aan de werelderfgoedlijst van Unesco.

Die titel heeft het kerkhof vooral aan de bijzondere setting te danken, het aantal BZ’ers (Bekende Zweden) is beperkt, Greta Garbo (Guidje heeft niet haar haar graf gezocht) is het beroemdst; veruit de meeste BZ’ers (Alfred Nobel, Folke Bernadotte, August Strindberg, Ingrid Bergman) liggen op de Norra Begravningsplatsen. Die setting in een bos ziet er in de praktijk nog vrij doorsnee uit. Bescheiden grafmonumenten liggen net zoals bij andere begraafplaatsen netjes in rijen, maar er staan grote naaldbomen tussendoor. Die graven zijn vaak wel heel mooi vormgegeven, zo is het in Zweden gebruikelijk om een beeldje van een vogeltje bovenop de zerk de plaatsen, wat wel een aandoenlijk gezicht is. Helemaal aan het eind van het kerkhof, aan het eind van een lange weg (hoe symbolisch) staat de wederopstandingskapel.

Rare jongens, die Zweden

Vanuit de Skogskyrkogården ben je met de Tunnelbana in een kwartiertje weer in het centrum van Stockholm. Guidje’s buurman bij het concert van Jackson Browne van de avond ervoor heeft een adres doorgegeven van een cd-zaak aan de Drottninggatan. Mooi, want hij had een lijstje artiesten (The Cardigans, Gyllene Tider (de Zweedstalige band van Per Gessle, één helft van Roxette, voordat ie van dat hitduo deel uitmaakte) Johnossi (vette nieuwe cd!), The Knife (bekend als originele uitvoerenden van het van José Gonzalez bekende Heartbeats), Cornelis Vreeswijk (geboren Nederlander maar Zweedse volksheld)) waarvan ie de cd-bakken wilde gaan plunderen, maar hij had nog geen fatsoenlijke winkel kunnen vinden. Hier slaagt ie glansrijk.

Terwijl hij bij de kassa af staat te rekenen, loopt er buiten een groep van honderden als nogal luidruchtige zombies verklede mensen voorbij die af en toe naar het winkelend publiek schreeuwen en grommen. De verkoper vindt het wel een geestig gezicht, Guidje zegt dat ie liever toch nog maar even binnen blijft. De reden wordt er niet bij gegeven, maar de verkoper merkt luchtig op ‘dat ze dat hier elk jaar doen.’ Rare jongens die Zweden.

Moderna Museet

Naast een hotel en wat aanmeerplaatsen voor schepen is de belangrijkste toeristische trekpleister op het eiland Skeppsholmen het Moderna Museet, het museum voor moderne kunst van Stockholm. Voor een museum dat niet tot ‘de grote drie’ (Centre Pompidou, Tate Modern en MoMA) behoort, heeft het een verrassend goede collectie moderne kunst van grote namen als Anish Kapoor, Dorothea Tanning (ze viert dit jaar bij leven en welzijn haar honderdste verjaardag), Pablo Picasso, Andy Warhol, Salvador Dalì en Piet Mondria(a)n, om er maar een paar te noemen. Voor het museum staat een beeldentuin van de hand van Niki de Saint Phalle en Jean Tinguely.

Het is wel een bizar contrast, de piepende en krakende (en nog steeds draaiende!) machines van Tinguely en de uitbundige, voluptueuze sculpturen van De Saint Phalle. Het duo maakte de beelden voor een wereldtentoonstelling, maar deden de beelden later cadeau aan het Zweedse museum. Afgezien van die beeldentuin is het niet de vaste collectie die de meeste indruk op Guidje maakt, maar dat is de tijdelijke tentoonstelling van de Amerikaanse Pop Art-kunstenaar Ed Ruscha. Daar heeft ie mazzel mee; net zoals hij vorig jaar in New York in de Whitney Art Gallery net toevallig op een tentoonstelling van de (geboren Zweed) Claes Oldenburg stuitte. Het Moderna Museet is niet al te groot en dat is prettig; in een uurtje of twee heb je alles netjes op je gemak bekeken.

In a hole in the ground

In a hole in the ground there lived a hobbit. Guidje’s logeeradres in Stockholm: het kleinste hotel van de stad. Zo half onder de grond is wel handig omdat het in Zweden in deze tijd van het jaar al om half vier ’s morgens licht is en pas tegen elven ’s avonds donker. Dikke gordijnen helpen dan ook wel. En het stadslogo van Stockholm.