Selecteer een pagina

Schokland – Nederland

Vroeger was Schokland een eiland in de Zuiderzee. Met het droogvallen van de Noordoostpolder in 1942 verdween het water rond het eiland en was Schokland geen eiland meer. Voor de drooglegging woonden er ongeveer 650 mensen op het eiland. Het leven was zwaar, er waren veel overstromingen en het eiland kalfde steeds verder af. In 1859 besloot de overheid daarom het eiland te ontruimen.

Schokland - Totaal

Schokland anno 2021

De woonkern van Schokland heeft een totale oppervlakte van 221 hectare land, waar 5 inwoners wonen in 4 woningen. Schokland heeft 7 adressen, die bijvoorbeeld ook gebruikt worden als musea (museum Schokland, museum Gesteentetuin, Lichtwachterswoning). Eigenlijk is Schokland een compleet museum. Sinds 1995 staat Schokland ook op de werelderfgoedlijst van Unesco. Wij zijn in 2021 in Schokland geweest en hebben een compleet rondje gemaakt over het voormalige eiland. We zijn begonnen bij het Museum Schokland, waar we onze auto hebben neergezet. Bij de entree zien we een entreebord met een kaart en het NAP-Peil. Het voormalige eiland is sinds de drooglegging wel wat ingeklonken.

Schokland - Informatiepaal

De aanrijroute doet al meteen nostalgisch aan.

Schokland - Entree

Noorse stenen

Op het aankomstplein staan een paar grote stenen. Dit blijkt een gift te zijn in de jaren 1970 a 1980 van de Noorse gemeente Ringerike. De jeugd vindt dit helemaal geweldig, ze klimmen en klauteren maar raak. Het kost me moeite om de stenen zonder kinderen op de foto te zetten.

Schokland - Noorse Rotsen

Plattegrond

In het weiland staat een welkomsbord met een plattegrond. Hier kunnen we eens goed bekijken wat er te zien is en we stippelen een route uit. Ik zal hieronder alle bezienswaardigheden plaatsen die we hebben gezien. Daarbij zal ik een kaart plaatsen om te laten zien wat de locatie van die bezienswaardigheid is.

Schokland - Welkombord

Schokland Museum

Als eerste loop je bijna al het Schokland Museum binnen. Helaas konden wij er niet in vanwege Covid-19. In het museum tonen ze allerlei archeologische vondsten van Schokland. Uniek zijn de 4000 jaar oude voetafdrukken van een volwassene en een kind. Zij behoren tot één van de oudste voetafdrukken van Europa en zijn de pronkstukken van het museum.  De entree van dit museum is € 8 voor een volwassenen, € 5 voor kinderen van 6 t/m 11 jaar en kinderen t/m 5 jaar zijn gratis.

Schokland - Museum

Houten bootje

Op het gras rechts naast het museum ligt een oud houten bootje waar ze vroeger mee over de zee voeren.

Schokland - Houtenboot

Middelbuurt Huisjes

We mogen nog wel door het hek heen om het plein buitenom te bekijken, hier zien we een aantal schattige huisjes staan. Het museum en de huisjes horen bij het gedeelte Middelbuurt. De Middelbuurt was een woonterp op het zuidelijke deel Ens van het voormalige eiland Schokland. In de jaren tachtig zijn deze huizen in Zuiderzeestijl in de Middelbuurt geplaatst. De terp zelf is een archeologisch rijksmonument.

Schokland - Middelbuurt - Huisjes

Standbeeld ‘Geen weg terug’

Achter het museum ligt een soort van pleintje met nog wat standbeelden, kanonnen en andere dingen. Het standbeeld ‘Geen weg terug’ is een beeld van een vrouw met bagage die een deur achter haar dicht doet. De ontruiming van Schokland in 1859 heeft beeldhouwster Kiny Copinga-Scholten geïnspireerd dit beeld te maken in 2004. 

Schokland - Standbeeld Geen weg terug

Houten Vissersbootje

Vlakbij het standbeeld ligt een oud houten vissersbootje. Deze is ook erg mooi!

Schokland - Middelbuurt - Houten bootje

Middelbuurt – Waterstaatskerk

Op hetzelfde pleintje zie je al snel de Waterstaatskerk (ook Enserkerk genoemd) liggen. Dit is een van de weinige gebouwen van de terp Middelbuurt die behouden is gebleven van vroeger. De Waterstaatskerk is gebouwd in 1834, het kerkgebouw heeft een sobere neoclassicistische vorm, omdat in die tijd bezuinigd moest worden op de ornamenten. Vlakke lisenen tussen de boogvormige ramen zijn de enige ornamenten die de kerk heeft. De in bakstenen opgetrokken kerk, met houten kapconstructie, is een driezijdig gesloten zaalkerk met dakruiter en heeft een aangebouwde, bredere pastorie, die een groter vloeroppervlakte had dan de kerk zelf. De studeerkamer van de dominee werd tevens als consistoriekamer gebruikt en had rechtstreekse verbinding met de kerk.

Schokland - Middelbuurt - Waterstaatskerk

Hierna lopen we om de Middelbuurt heen om de Waterstaatskerk aan de voorkant te kunnen bekijken. Dat is het welbekende plaatje van Schokland.

Schokland - Middelbuurt - Waterstaatskerk

We zien hier ook de voormalige haven van Middelbuurt en een markering van het NAP. Er zijn meerdere kunstwerken geplaatst aan de zijkant van de terp.

Middelbuurt - Schokland - Waterstaatskerk

De weilanden/kraamkamers

Vanaf de kerk kun je (buiten het broedseizoen om) de weilanden in lopen. De lage grondwaterstanden in de polder vormen echter een bedreiging voor de cultuurhistorische en archeologische waarden van Schokland. De bodemschatten kunnen verdrogen en vergaan en door de bodemdaling komen de resten dichter op het oppervlak te liggen. Hoe vochtiger de grond, hoe beter voor het eiland (dat zelf ook verzakte) en het historische materiaal in de bodem. Aan de westkant zijn daarom begin deze eeuw natte graslanden ingericht.

Schokland - Weilanden

Begin april konden we nog over de weilanden lopen, twee weken later was dit gesloten. Het broedseizoen was begonnen en dan zijn deze weilanden een kraamkamer voor veel vogels, libellen en bijzondere planten. Je kunt nog wel over de gewone paden lopen.

Schokland - Kraamkamer

De Zuidert

De Zuidert (of Zuiderbuurt) was een woonterp op het zuidelijke deel van Schokland dat werd bewoond vanaf 1400. Samen met de terp Middelbuurt vormde de Zuidert het dorp Ens (niet te verwarren met het huidige dorp Ens). In 1775 zijn de huizen door brand verwoest en daarna heropgebouwd. In 1855 is de Zuidert met destijds 14 gezinnen ontruimd, vier jaar later werd geheel Schokland ontruimd. Op de terp is een woning en een waterput gereconstrueerd. Er was veel woningnood op Schokland, veel huizen werden door twee of soms door drie gezinnen bewoond. De mannen sliepen vaak aan boord van de boot. Het gereconstrueerde schuilhuisje heeft de originele afmetingen van een schokkerwoning. Moet je nagaan dat hier twee gezinnen in woonden! De schokkerwoningen waren houten huizen met een rieten dak. De vloer was van aangestampte klei of leem en vaak stond er alleen een tafel met stoelen en een kast in huis. Slapen deed men op stromatrassen op zolder. In een hoek van de woning werd gekookt op een vuurhaard zonder schoorsteen. Een overspringende vonk was bij droog weer genoeg om het hele dorp in lichterlaaie te zetten. 

Schokland - Terp de Zuidert

De waterput

Tot 1400 was het grondwater op Schokland zoet. Het zeewater drong echter steeds dieper het land binnen, waardoor het grondwater vermengde met het zoute water en brak werd. Het water uit de putten werd ook steeds brakker. Men gebruikte het brakke water uit de putten voor de was en de schoonmaak. Voor drinkwater waren de Schokkers helemaal afhankelijk van regenwater. Het dak van de kerk op de terp Middelbuurt was van leisteen in plaats van riet en zo kon het water opgevangen worden. Het regenwater werd bewaard in waterkelders en verkocht aan mensen die geen waterkelder konden betalen. In de winter werd sneeuw en ijs gesmolten voor drinkwater. Soms werd er ook per schip drinkwater gehaald in Kampen. De slechte drinkwatervoorzieningen vormden een groot risico voor de gezondheid. Ziektes als cholera en tyfus lagen op de loer.

Schokland - Terp de Zuidert - Waterput

Kerk van Ens

Vanuit terp de Zuidert kun je verder naar het zuiden lopen, waar je de funderingen van de oorspronkelijke kerk van Ens kunt vinden. Deze kerk is in de 14e eeuw op de zuidpunt van Schokland gebouwd. In de eerste bouwfase werd gebruik gemaakt van oudere stenen. In de loop van de tijd is het kerkje 6 maal veranderd en uitgebreid tot het in de 16e eeuw haar definitieve vorm kreeg. De kerk bleef tot 1717 in gebruik. Hierna werd een nieuwe kerk gebouwd op de Middelbuurt, de voorloper van de Waterstaatkerk. De kerk van Ens fungeerde vanaf dat moment alleen nog als begraafplaats. De kerk werd pas in de 19e eeuw afgebroken. 

Schokland - Kerk van Ens Ruïne

Graf Kerk van Ens

In 1940 werden de stoffelijke resten uit de kerk opgegraven voor wetenschappelijk onderzoek. Het onderzoek heeft geen nieuwe inzichten gegeven en de stoffelijke resten werden herbegraven in het hart van de kerk.

Schokland - Kerk van Ens Ruïne

Vuurtorens

Vlakbij de kerkruïne ligt een fundament van een voormalige vuurtoren. In 1618 werd hier voor het eerst een vuurbaak ingericht. Het gebouwtje was voorzien van een takel waarmee turf omhoog gebracht kon worden naar de vuurkorf. In 1635 kwam er een 7 meter hoge, vierkante, bakstenen brandaris voor in de plaats. Bovenin was een rooster waar een kolenvuur brandde. Een stormvloed verwoestte deze vuurtoren echter in 1825, samen met 26 huizen. Nog in hetzelfde jaar werd een ronde stenen vuurtoren gebouwd op dezelfde plaats als de oude vuurtoren. De eerste jaren werd het vuur met kolen gestookt, na 1845 kwam er een petroleumlamp met prismatische glazen. In 1856 werd er een 12 meter hoge metalen lichtopstand met een gaslamp vlakbij de kerk van Ens gebouwd. Deze vuurtoren bleef tot 1922 (op het inmiddels al jarenlang verlaten eiland) staan. Na de drooglegging in 1942 werd de vuurtoren weggehaald. Het fundament dat hier ligt behoort tot de toren die in 1856 is afgebroken.

Schokland - Vuurtorens Zuidpunt

De Westelijke Zeedijk

De ondergrond van Schokland bestaat uit zand waar een dikke laag veen bovenop ligt. Dat veen is weer afgedekt met een laag klei. Al sinds het begin van de jaartelling heeft het water een aanslag gepleegd op de slappe veenbodem. Vooral de west- en noordkant van Schokland werden steeds aangetast door de golven. De overheid probeerde de kust beter te beveiligen met schermen van houten palen. Vanaf de 18e eeuw werden die echter weer aangevreten door de paalworm. In 1804 begon men met de aanleg van een stenen dijk langs de westkust. De zeewering die je hier ziet liggen, is een reconstructie van deze dijk.

Schokland - De Westelijke Zeedijk

Informatieborden

Zo her en der kom je langs de gehele route informatieborden tegen. Dit geeft vooral de kinderen op een speelse manier informatie.

Schokland - Informatieborden

Het Schokkerbos

Als je het pad langs de westkant blijft volgen, dan kom je weer bij de grote weg uit. Als je deze weg oversteekt, dan loop je het Schokkerbos in. Het Schokkerbos is een bos met een grootte van 85 hectare dat groeit op een bodem van veen, keileem en klei. Het bos is ruim 50 jaar oud en bestaat voornamelijk uit essen, eiken en naaldbomen. Keileem en veen zorgen voor een ongelijkmatige en trage groei van het bos. Voor varens, paddenstoelen en mossen biedt dit juist extra kansen, kenners vonden er naast 75 mossoorten ook nog eens meer dan 350 soorten paddenstoelen waarvan er circa 30 zeldzaam tot zeer zeldzaam zijn. In het bos leven roofvogels zoals de havik, buizerd, sperwer en ransuil, maar ook veel zangvogels en reeën. Voor de boommarter zijn vlakbij de Gesteentetuin speciale marterkasten opgehangen. 

Schokland - Schokkerbos

De Gesteentetuin

Midden in het bos ligt de Gesteentetuin. In de Gesteentetuin is het ontstaan van het eiland zichtbaar gemaakt met enorme keien die ooit door het schuivende landijs vanuit Scandinavië helemaal naar hier zijn verplaatst. 

Schokland - Gesteentetuin - Entree
Schokland - Gesteentetuin - Boten Zuid & Noord

Ik heb zoveel foto’s en informatie over de Gesteentetuin, dat deze een eigen pagina heeft gekregen. Als je hier meer over wilt lezen, klik dan op de knop:

Informatie

Ook in en rond de Gesteentetuin staan speelse informatieborden.

Schokland - Gesteentetuin - Informatieborden

Terp Oud-Emmeloord

In het noordelijke deel van Schokland ligt de terp Oud-Emmeloord. De huidige hoofdplaats van de  Noordoostpolder is naar de terp vernoemd. Oud-Emmeloord werd in 1859 op last van Willem III ontruimd. Slechts een paar mensen kwamen op het eiland te wonen, om onder andere de vuurtoren te bedienen. Omdat de oude bewoners bij hun vertrek hun woningen moesten afbreken, werden er enkele nieuwe woningen gebouwd. De lichtwachterswoning werd in 1882 als dienstwoning gebouwd voor de eerste havenmeester. De laatste bewoner was Jan Spit die hier van 1923 tot 1940 woonde. Zijn taak was zowel het in bedrijf houden van de haven als het bedienen van de havenlichten en vuurtoren. Zijn vrouw Jentje dreef een klein winkeltje met kruidenierswaren. 

Schokland - Terp Oud Emmeloord

Nationaal Binnenvaartmonument

Het Nationaal Binnenvaartmonument is een 6 meter hoog, stalen monument van de kunstenaar Ids Wilemsma.  In dit monument is een schip te zien waarvan de bodem is ontleend aan de Schokker, verder herken je de spanten, de zeilen en beweging in het werk. Het monument is ontworpen ter ere van het 160 jarig bestaan van de Koninklijke Schuttevaer, een vereniging die de belangen van de beroepsbinnenvaart behartigt. De vereniging is vernoemd naar Willem Jan Schuttevaer, de behouder van Schokland. Dankzij zijn pleidooi is de haven van Schokland in 1860 behouden als schuilhaven. In het verleden bood deze vluchthaven van Schokland bescherming aan de binnenvaartschepen die moesten schuilen voor de barre weersomstandigheden op de Zuiderzee. Het Nationaal Monument is een eerbetoon aan de mensen die betrokken zijn geweest bij de binnenvaart en het is in 2009 op Schokland geplaatst vanwege de historische betekenis in de binnenvaartgeschiedenis.

Schokland - Nationaal Binnenvaartmonument

Voormalige haven

Het haventje op Oud-Emmeloord werd tussen 1837 en 1839 vergroot, zodat er zo’n 300 schepen een ligplaats konden vinden. De visserij was de voornaamste inkomensbron, maar daar kende men goede en slechte jaren. De slechte jaren overheersten en de vissersbevolking leed dan bittere armoede. Schokland werd in 1859 vanwege de armoede en het overstromingsgevaar geheel ontruimd en met de ontruiming werd het bestaan van de haven onderwerp van een felle discussie. Rijkswaterstaat wilde de haven ontmantelen, maar de Zwolse koopman en oud schipper Willem Jan Schuttevaer heeft de haven van Emmeloord als vluchthaven voor de scheepvaart weten te behouden. Sindsdien beheerde een havenmeester annex lichtwachter de haven. Ten behoeve van de vissers was er een PTT kantoortje, een visafslag en een winkeltje. Sinds 1942 maken de terp en de haven van Oud-Emmeloord deel uit van de Noordoostpolder. 

Schokland - Voormalige Haven

Kunstwerk Markering begraafplaats Emmeloord

In 2007 is er naast de lichtwachterswoning het kunstwerk Markering begraafplaats Emmeloord aangebracht, gemaakt door Annet Bult en Marianne Meinema. Hierin zijn de volgende op Schokland veel voorkomende achternamen verwerkt: Botter, Karel, Bien, Konter, Broodbakker, Klappe, Kok, Blankvrees, Visscher, Kluessien, Mommende, Schoon, Net, Ouderling, Buijs, Koek, Corjanus, Bape, Veen, Kwakman, de Boer, Ruiten, Klein, Scholten, Baentjes, Toeter, Jongsma, Koridon, Hofman, Goosen, Grootjen, de Vries, Koot, Sul, Legebeke, Kamper, Been, van der Molen, Stroeve, Mossel, Diender, de Graaf, Tromp, van Kleef en Zalm.

Schokland - Kunstwerk Markering Begraafplaats Emmeloord

Lichtwachterswoning

De Lichtwachterswoning is een woning die in 1882 werd gebouwd voor de eerste havenmeester. De laatste havenmeester van Oud-Emmeloord was Jan Spit. Hij was verantwoordelijk voor de administratie en de ligplaatsen in de haven. Hij was ook lichtwachter voor de havenlichten en de vuurtoren. De vervanger van Jan Spit was Harmen Smit. Harmen was kantoorhouder van de PTT en directeur van de visafslag van Schokland. Na de drooglegging van de Noordoostpolder werd het huis van Harmen Smit afgebroken. De vuurtoren en visafslag verloren hun functie en werden ook afgebroken. De lichtwachterswoning bleef wel behouden en is in 2002 ingrijpend gerestaureerd. Naast de woning is in 2007 een replica van de vroegere vuurtoren neergezet.

Schokland - Lichtwachterswoning + Vuurtoren

Standbeeld Lichtwachterswoning

Naast de lichtwachterswoning staat een standbeeld zonder titel. Dit standbeeld is in 2014 gemaakt door Hans Blank.

Schokland - Lichtwachterswoning Standbeeld zonder titel

Misthoorn

Vroeger was de haven van Schokland een belangrijke vluchtplaats voor het drukke scheepvaartverkeer op de Zuiderzee. Bij hevige storm of zware ijsgang vonden schepen hier een veilige ligplaats. Om ook bij mist de schippers veilig de haven binnen te loodsen, werd het eiland in 1921 uitgerust met een misthoorninstallatie die in het misthoorngebouw werd ondergebracht. De misthoorn stond op het hoogste punt van het gebouw (het dak). Binnen stond een compressor die de lucht naar twee ketels perste. De misthoornblazer kon bij mist de perslucht laten ontsnappen via de hoorn op het dak. Daarin zat een membraam waarmee het geluid werd geproduceerd. Het gebouw deed ook dienst als opslagplaats voor kolen en olievaten. In 2002 is het gebouwtje ingrijpend gerenoveerd.

Schokland - Misthoorn

Fietsroutenetwerk Noordoostpolder

Vanuit Oud-Emmeloord kan je weer terug lopen naar museum Schokland en dan is het rondje weer rond. Onderweg zie je overigens ook een handige fietsroutekaart. De omgeving van Schokland is namelijk ook zeer geschikt om te fietsen. Hieronder daarom de fietsroutekaart van de Noordoostpolder.

Schokland - Bord Fietsroutes Noordoostpolder

En dat was het mooie Schokland alweer. Ik ben heftig onder de indruk van dit prachtige voormalige eiland in de Zuiderzee. 10 monumenten, natuur, cultuur, ruïnes, kerkje, je kan het zo gek niet bedenken of Schokland heeft het wel. Zeker de moeite waard dus!