Reislocaties – Basiliek Santa Maria Maggiore

Basiliek Santa Maria Maggiore – Rome

De basilica di Santa Maria Maggiore (Basiliek van Maria de Meerdere) is een belangrijke rooms-katholieke kerk met de rang van basilica maior. Deze kerk ligt op de Esquilijnheuvel en behoort tot het grondgebied van de Heilige Stoel. De basiliek is een van de zeven pelgrimskerken van Rome, en is de enige van de vier pauselijke basilieken in Rome waarvan het antieke bouwwerk intact bewaard is gebleven. Ze is vooral beroemd om de mozaïeken uit de 5e en de 13e eeuw.

Het ontstaan

In de nacht van 4 op 5 augustus van 352 had de Romeinse christen Johannes een ongewone droom. Hij droomde namelijk dat Maria hem de opdracht gaf om een kerk te stichten op een van de zeven heuvels van Rome, en wel op de plaats waar het de volgende dag (begin augustus!) zou sneeuwen. Wanneer Johannes zijn opmerkelijke droom die dag erna voorlegde aan paus Liberius, antwoordde deze precies hetzelfde gedroomd te hebben. Die dag zagen paus Liberius en Johannes inderdaad sneeuw neerdwarrelen op de Cispius, een van de hoogste punten van de Esquilijnheuvel. Daar bakende paus Liberius de omtreklijnen af van de kerk waarvan de bouw dan werd gefinancierd door Johannes. De kerk zelf werd echter pas in het jaar 432 gebouwd.

Elk jaar wordt op 5 augustus het “Wonder van de sneeuwval” herdacht door middel van een plechtige viering. In de kerk daalt dan een waterval van witte bloemblaadjes van het plafond.

De buitenkant van de basiliek

De basiliek di Santa Maria Maggiore is aan beide kanten erg mooi. Vergeet dus ook niet om de achterkant ook mee te nemen tijdens je bezoek aan de kerk. Op de linkerfoto hieronder zie je de achterkant van de basiliek en op de rechterfoto hieronder zie je de voorkant. De gevel wordt bekroond door een beeld van Maria met Kind, met daarnaast vier beelden van heiligen en pausen. De klokkentoren werd in verschillende fasen gebouwd tussen 1375 en het begin van de 16e eeuw. Met zijn 75 meter is hij de hoogste campanile van Rome. In het begin van de 19e eeuw werd hij voorzien van een uurwerk.

Portiek

Paus Benedictus XIV gaf de opdracht om het oorspronkelijke atrium voor de gevel te vervangen door een portiek. Deze klus werd van 1741 tot 1750 uitgevoerd door architect Ferdinando Fuga. In de portiek zie je een standbeeld van Filips IV van Spanje.

Vanuit de portiek geven vier deuren toegang tot het middenschip van de basiliek. De linkse deur die je ziet (rechtse foto) is een heilige poort (porta Santa), wat betekent dat ze enkel wordt geopend in een heilig jaar. Deze poort dateert uit 2001. Het reliëf in het linkerdeel van de deur stelt het Concilie van Efese voor dat Maria erkende als Moeder Gods. Het reliëf in het rechterdeel van de deur stelt het Tweede Vaticaans Concilie voor dat haar als Mater Ecclesiae erkende (Moeder van de Kerk). 

Middenschip

Dan komen we de kerk binnen bij het middenschip. Het middenschip is 76 meter lang (apsis niet meegerekend), 32 meter breed en ongeveer net zo hoog. Aan de zijkant van het schip zie je 20 marmeren zuilen met ionische kapitelen. Hierboven zie je een mooie sierbalk, waarboven je een serie mozaïekpanelen (35 stuks) ziet met verhalen uit het Oude Testament. Deze mozaïeken zijn uitgevoerd door verschillende kunstenaars in de 2e-eeuw na Christus. 

Tussen de mozaïekpanelen en de zoldering van het middenschip loopt een rij van rondboogramen. De helft daarvan werd in 1593 dichtgemaakt om ruimte te bieden voor fresco’s die het leven van Maria uitbeelden.

Het houten cassettenplafond is echt prachtig! Het is bedekt met bladgoud en dateert van rond 1600. Het plafond is gemaakt naar een ontwerp van Giuliano da Sangallo. Het draagt het wapenschild van paus Alexander VI en dat van zijn oom paus Calixtus III. De vloer van de kerk werd tussen 1145 en 1153 in opdracht van Eugenius III uitgevoerd.

Interieur

De kerk ziet er van binnen ook erg mooi uit. Bij de entree (linkerfoto) zie je een glasraam in de gevel. Het glasraam in de gevel dateert uit 1995 en toont Maria als brugfiguur tussen het Oude Testament (gesymboliseerd door de Stenen Tafelen met de tien geboden en de menora) en het Nieuwe Testament (gesymboliseerd haar Kind en de kelk als symbool van de eucharistie). Daaronder zie je 2 engelen op de versiering boven de entree. De vrouw die zwaait op de rechterfoto is Ave Regina Pacis.

Triomfboog

De triomfboog is in de 5e-eeuw in opdracht van Sixtus III gemaakt. In het midden van de mozaïek van de triomfboog staat Christus zijn lege heerserstroon, met daarnaast de apostelen Petrus en Paulus. Achter hen zijn de vier evangelisten voorgesteld door hun symbolen. De stroken links en rechts op de triomfboog beelden het geboorteverhaal van Jezus uit, waarbij ook verhalen uit de apocriefe evangeliën zijn verwerkt.

Apsis

De oude apsis werd in opdracht van paus Nicolaas IV in de jaren van 1288 tot 1292 vervangen door een nieuwe apsis. De mozaïek op de nieuwe apsis is ontworpen door de franciscaner broeder Jacopo Torriti. In deze mozaïekdecoratie zie je de scènes uit het leven van Maria en haar kroning.

Hoogaltaar & Ciborium

Het hoogaltaar rust op een porfieren sarcofaag uit de Oudheid en is overdekt door een 18e-eeuws ciborium. Het dak is aan de binnenzijde bekleed met vergulde panelen. De vier porfieren zuilen zijn nog van het vroegere ciborium uit de 15e eeuw. Rond de zuilen draaien palmtakken spiraalvormig omhoog. Aangezien de Santa Maria Maggiore een pauselijke basiliek is, mag de mis aan dit hoogaltaar enkel door de paus of zijn vertegenwoordiger worden opgedragen.

Crypte

De twee trappen voor het hoogaltaar leiden naar de crypte die werd gedecoreerd in opdracht van paus Pius IX. Nadat hij overleed, werd zijn standbeeld in het midden van de confessio geplaatst, knielend in aanbidding voor de relikwie van de Heilige Kribbe. Deze relikwie komt uit 1345 en wordt in de crypte onder het hoogaltaar bewaard. De heilige wieg bestaat uit vijf stukken hout die met metalen banden aan elkaar zijn gehecht. Aangenomen word dat het zou gaan om fragmenten van de kribbe waarin de pasgeboren Christus werd neergelegd.

Kapel Sixtus V (Sixtijnse kapel)

In het rechter zijschip zie je de kapel die paus Sixtus V heeft laten inrichten door de architect Domenico Fontana. Voor de bouw werd gebruikgemaakt van marmer dat was weggehaald uit het Septizonium. De kapel heeft de vorm van een Grieks kruis met een centrale koepel. Hoewel deze kapel gewijd is aan het Heilig Sacrament, wordt ze meestal aangeduid als de Sixtijnse kapel (niet te verwarren met de Sixtijnse kapel van het Vaticaans museum).

Op het altaar staat het vergulde bronzen tabernakel (versierd kluisje waarin het Heilig Sacrament bewaard wordt in een ciborie (kelk)). De tabernakel wordt gedragen door vier engelenfiguren. De vorm van dit tabernakel is een imitatie van de koepel van de kapel zelf. In de confessio (onder het altaar) is de grot nagebootst waarin Jezus geboren zou zijn. 

De fresco’s op het gewelf van deze kapel sluiten inhoudelijk aan op het geboorteverhaal van Christus. Ze stellen zijn voorvaderen voor, het leven van Maria en dat van Jezus zelf.

De linker zijmuur wordt bezet door het grafmonument voor paus Pius V. Ook dit grafmonument is ontworpen door Domenico Fontana. Het stoffelijk overschot van deze paus, die in 1712 heilig werd verklaard, ligt opgebaard aan de voet van zijn grafmonument. 

De rechter zijmuur wordt volledig in beslag genomen door het grafmonument van paus Sixtus V. Dit monument is tevens ontworpen Domenico Fontana. Bas-reliëfs stellen de stedenbouwkundige ingrepen voor die deze paus heeft laten uitvoeren in de stad Rome, zoals bijvoorbeeld de oprichting van obelisken op de plaatsen die voor de pelgrims de belangrijkste waren. 

Capella Borghese (Kapel van Paulus V)

In het linker zijschip en symmetrisch tegenover de Sixtijnse kapel van Sixtus V, ligt de kapel van Paulus V. De kapel is tussen 1606 en 1612 in opdracht van Paulus V gebouwd door de architect Flaminio Ponzio. De kapel van Paulus V heeft de vorm van een Grieks kruis met een centrale koepel. De versiering van deze kapel, waaraan talrijke vooraanstaande kunstenaars hebben meegewerkt, is van een rijkelijke barokstijl. Hierbij zijn verschillende materialen gebruikt, zoals marmersoorten, verguldsel, stucwerk, reliëfs en fresco’s. 

De fresco in de koepel van de kapel stelt Maria voor die ten hemel wordt opgenomen, gevolgd door de blik van de apostelen. In de nissen zijn 4 profeten uit het Oude Testament voorgesteld.

Icoon

Bovenin het icoon (het gedeelte boven het altaar van de kapel van Paulus V) hangt een verguld bronzen reliëf waarop paus Liberius is afgebeeld die (volgens de legende) de omtreklijnen van de basiliek afbakent in de sneeuw. De icoon wordt omringd door sierlijke vergulde engelenfiguren. Het icoon stamt uit de 9e en de 12e eeuw en wordt vereerd als bijzondere beschermer van de Romeinse bevolking, vandaar zijn benaming ‘Salus Populi Romani’ (Heil van het Romeinse volk). 

De linker zijmuur van deze kapel is in beslag genomen door het grafmonument van paus Paulus V en de rechter zijmuur bevat het grafmonument van paus Clemens VIII. Beide monumenten zijn ontworpen door Flaminio Ponzio.

Doopkapel

Het marmer beeld aan de achterzijde van de doopkapel is gemaakt door Pietro Bernini. Het beeld stelt een marmeren reliëf met de tenhemelopneming van Maria voor. Boven de gravure zie je de opdrachtinscriptie tussen de pilaren. Hierin zie je ook de symbolen van het Borghese-huis (de draak en de adelaar).

In die tijd was dit de grote koorzaal, waar het brons bewaard werd, totdat de grote koorzaal omgebouwd werd tot doopkapel. De doopkapel werd 1605 ingericht door Flaminio Ponzio. In 1826 is het bronzen beeld gemaakt door Giuseppe Valadier.

Informatie

Openingstijden

Basiliek Santa Maria Maggiore is elke dag open van 7.00 tot 18.45 uur. De sacristie (ruimte met gewaden en religieuze voorwerpen) is geopend van 7.00 tot 12.30 uur en van 15.00 uur tot 18.30 uur.

Entreetickets

De entree van de kerk is gratis, maar net als bij andere kerken wordt een gift wel gewaardeerd.

Adres

Het adres van de basiliek is: Piazza di Santa Maria Maggiore, 00100 Roma RM, Italië.

Website

Als je meer (recentere) informatie wilt, kijk dan even bij hen zelf op hun website.