Selecteer een pagina

De Sint-Pauluskerk in Antwerpen is onderdeel geweest van een vakantie van Edwin en Patricia in 2021 naar Antwerpen in België.

Sint-Pauluskerk – Antwerpen

De Sint-Pauluskerk is een laatgotische kerk aan de Veemarkt in Antwerpen, die is toegewijd aan de apostel Paulus. De kerk is in de 16e eeuw gebouwd als dominicaner kloosterkerk. Ze verving vanaf 1517 een gebouw dat in 1276 was ingewijd door Albertus Magnus. De Sint-Pauluskerk was een intellectueel centrum en een plaats vanwaar predikheren werden uitgezonden naar het voornamelijk protestantse Noord-Europa. Domien de Waghemakere was de vermoedelijke architect van de laatgotische kerk. Na zijn dood nam Rombout de Dryvere de bouw van de kerk over in 1542. Na een brand in 1679 werd een barokke toren toegevoegd. 

Antwerpen - Sint-Pauluskerk

Plattegrond

Hieronder zie je de plattegrond van de kerk.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Plattegrond

Middenschip

Het schip heeft een lengte van 38,32 meter, een breedte van 12,25 meter en telt zes traveeën. Deze traveeën zijn gemarkeerd door zuilen op een achthoekig basement met koolbladkapitelen. Onderling zijn ze verbonden door spitsbogen. Van deze kapitelen vertrekken langs de middenbeuk drie schalken die eindigen op bladkapitelen met laat-gotische dekplaten. Op deze laat-gotische dekplaten komen de ribben van 25 meter hoge kruisribgewelven neer. Het schip heeft ook een triforium (soort van galerij).

Wat ook erg mooi is, zijn de beelden die net boven de koolbladkapitelen staan. Dit zijn beelden van de 12 apostelen, die de ‘steunpilaren van de kerk’ zijn. Deze beelden zijn gemaakt door Michiel I van der Voort.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Het Schip

15 mysteries op houten panelen

Binnenin de kerk zie je aan de linkerkant houten panelen met houten beelden. Hierboven zie je de schilderijenreeks ‘Vijftien mysteries van de Rozenkrans. Ze staan in een vaste volgorde: vijf blijde mysteries, vervolgens vijf droeve en tenslotte vijf glorierijke mysteries. Het betreft originele olieverfwerken op houten panelen uit het begin van de 17de eeuw.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Houten Zijwanden met Beelden

Kloosterpand

Helemaal links vooraan in de kerk zie je een deur die leidt naar het kloosterpand. Parallel aan het middenschip loopt een lange gang (zuidvleugel) met mooie kunstwerken. De spitsboogvensters die gaaf bewaard zijn gebleven in de zuidvleugel zijn ontworpen door architect F. Stuyck.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Kloosterpand
Antwerpen - Sint-Pauluskerk Kloosterpand

Kruiswegkapel

De westvleugel van het kloosterpand is half afgesloten. Het deel dat tegen de Paulus-kerk aan ligt is nog wel open. Hierin is de Kruiswegkapel ondergebracht. De kruiswegkapel bestaat uit houten panelen waarin de 14 staties van ‘de kruisweg’ zijn tentoongesteld. Deze ‘houten reliëfschilderijen’ zijn in 1888-1889 gemaakt door de Antwerpse beeldsnijders Jean-Baptist de Boeck en Jean-Baptist van Wint.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Kruiswegkapel

Mariakapel

Eenmaal terug in de kerk zien we aan het einde van de linkergang de Mariakapel liggen. Op de rechterfoto zie je de Pilaartroon voor Mariabeeld. Dit is een eikenhouten en marmeren beeld dat in 1688 is gemaakt door Willem I Kerricx. Het beeld staat op een wereldbol, dat is de wereld die door Christus is gered. Een aureool met 86 vergulde roosjes omkranst Maria en haar kind. Links en rechts zie je twee halfreliëfs, die een middeleeuwse duivelslegende verhalen. Links verkoopt een rijke vrouw haar ziel aan de duivel in ruil voor eeuwige jeugd en schoonheid. Rechts krijgt ze haar ziel terug, na de biecht en het bidden van de rozenkrans in de Antwerpse dominicanenkerk. Dit Mariabeeld wordt nog jaarlijks in processie meegedragen naar de Scheldewijding. Onder de pilaartroon staat een houten knielbank waarboven in de 18de eeuw vijf geschilderde paneeltjes zijn aangebracht. Ook die vertellen over de weldaad van het bidden van de rozenkrans.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Mariakapel

Hoofdkoor & Hoofdaltaar

Het hoofdaltaar bestaat uit een marmeren portiekaltaar, dat hoog verheven is op het hoogkoor. Dit is ontworpen door Ambrosius zijn huiskapelaan Frans Van Sterbeeck en uitgevoerd door vader en zoon Peter Verbruggen. De mecenas-bisschop heeft het geheel ingewijd in 1670.

De marmeren zuilen hebben een doorsnede van ongeveer 63,5 cm en een gewicht van ongeveer 4500 kg. In de centrale nis wordt de apostel Paulus geëerd met zijn titel ‘doctor gentium’, de leraar der volken. Met zwaard en boek in de hand geeft hij te kennen dat hij bereid is de marteldood te sterven voor de prediking van het woord van God: Jezus’ evangelie. De twee open boeken naast hem moeten de boeken van het Oude- en Nieuwe Testament voorstellen. Met een haast bezwerend handgebaar kijkt hij streng naar zijn toehoorders. Bovenop het fronton komen vier engeltjes aangevlogen om hem de attributen van de hemelse beloning voor het martelaarschap aan te bieden: een lauwerkrans en een palmtak.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Hoofdkoor Hoofdaltaar

Onder het schilderij zie je 4 witmarmeren bustes van de vier westerse kerkvaders. Zij staan symbool voor het theologische denkwerk dat geloof en rede wil verbinden. Van links naar rechts zie je de boeteling Hiëronymus met de bazuin van het Laatste Oordeel, Ambrosius van Milaan met de bijenkorf van de (honingzoete) welsprekendheid, Augustinus met het vlammend hart en Sint-Thomas van Aquino. In het midden zie je paus Gregorius met de zinnebeeldige duif van de Heilige Geest.

Koor met Koorgestoelte

Het gedeelte voor het hoofdaltaar is ingericht met koorgestoelte. Dit gedeelte kon overigens ook afgesloten worden. Op de foto hieronder in de linksbovenste hoek, zie je een groot houten paneel dat met draaischarnieren vast zat. Zo konden ze de deuren vroeger dicht doen om een scheiding aan te kunnen brengen tussen de Dominicanen en de overige gelovigen.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Koor met Koorgestoelte

Orgel

De kern van het orgel wordt vóór 1654-1658 gebouwd door Nicolaes van (der) Haegen. Het orgel heeft drie handklavieren, een pedaal, zevenenveertig registers en 3303 pijpen. Een joekel dus, helemaal voor die tijd. De monumentale orgelkast is in 1654-1658 (of na 1679) gebeeldhouwd door Peter I Verbruggen, naar een ontwerp van Erasmus II Quellinus. Bovenop de orgelkast zie je musicerende engeltjes. Links blaast er een de bazuin, rechts zie je een engel die viool of vedel speelt en een engel die uit een boek zingt. Helemaal bovenop zie je 2 grote serafijnen die op een draak staan.

In de onderste zone zie je muziekinstrumenten als trofeeën hangen. Links een soort fagot en een draagbare harp (met engelenhoofd), een viool, een fluit en een open boek. Rechts zie je een trommel, een fluit en een tamboerijn, een mandoline en een open boek.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Orgel

Sacramentsaltaar

Bij het Sacramentsaltaar zie je ook een groot schilderij hangen. Dit is het schilderij ‘Disputa van het Heilig Sacrament’ van Peter Paul Rubens. Dit altaarstuk bestelden de dominicanen rond 1609 bij Rubens. In een imposant decor zijn kerkvorsten en monniken in gesprek rond een altaar met daarop een monstrans. Die bevat het Heilig Sacrament. Op de achtergrond opent de hemel zich en in een verblindend licht verschijnen God en de Heilige Geest. Op de voorgrond hebben godgeleerden en kerkvaders het (met de vinger op de Bijbel) over de vraag of Christus al dan niet aanwezig is in de Eucharistie.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Sacramentsaltaar

Terwijl we naar dit schilderij staan te kijken, komt er opeens een man naast ons staan van de kerk zelf. Hij begint levendig te vertellen over dit schilderij. Toen het schilderij namelijk net klaar was, was het te kort. De kerk wilde het schilderij daardoor eerst niet kopen, maar Rubens had er veel tijd aan besteed. Hij besloot het schilderij langer te maken en dat verklaart waarom het onderste deel van het schilderij eigenlijk vrij saai is vergeleken met de rest van het schilderij. Je ziet daar namelijk alleen maar vloer met een boek. Uiteindelijk heeft de kerk het doek dus wel gekocht.

De aanbidding van de herders

De vrijwilliger van de kerk neemt ons mee naar het volgende schilderij, wat ook een uniek kunstwerk is. Het is ‘de aanbidding van de herders’, ook van Rubens. Rubens heeft in dit schilderij een belichtingswijze gebruikt om de spirituele betekenis te illustreren van het Jezuskind als ‘Licht van de wereld’. Omdat Maria haar Pasgeborene aan de toegesnelde herders wil tonen en de doek omslaat, kan de lichtuitstraling van het Goddelijk Kind uitgaan. Voor de staande herder, uiterst links, is dit licht blijkbaar te sterk en daarom schermt hij zijn ogen af. Zo illustreert hij dat ‘het volk dat in duisternis zat, een groot licht heeft aanschouwd’. De graanhalmen in de kribbe verwijzen naar Jezus als ‘het brood dat uit de hemel is neergedaald’.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk De Aanbidding van de Herders van Rubens

Het doek is erg groot en zwaar, wat een groot probleem bleek toen er in 1968 een rampzalige brand uitbrak in de kerk. Omwonenden (voor een groot deel parochianen) vormden een mensenketting en wisten een groot deel van de kunstwerken in de nacht uit het interieur te redden. Ze kregen dit schilderij echter niet van zijn plek, het was te zwaar. Om het schilderij toch te kunnen redden, werd het uit de lijst gesneden. Ze hebben het schilderij opgerold, maar met de geschilderde kant naar binnen. Dit lijkt logisch, maar dat zorgde er wel voor dat er allerlei scheurtjes in het schilderij kwamen. Het schilderij moest daarna gerestaureerd worden, maar vertoont nog steeds sporen van de heldhaftige reddingsoperatie tijdens de rampzalige brand.

Preekstoel

De Sint-Pauluskerk heeft een vrij eenvoudige, maar wel mooie preekstoel met een bewerkte kuip. 1 van de panelen draagt de voorstelling van een buste met tiara achter het hoofd. 2 andere panelen bevatten de kop van een rund en een arend (Evangelistensymbolen). 4 staande vrouwenfiguren ondersteunen de kuip. Op de bovenrand van de kuip zie je 2 engelen die het klankbord ondersteunen en in het klankbord wordt de Heilige Geest als een duif uitgebeeld.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Preekstoel

Beelden

Door de kerk heen zie je meerdere andere beelden staan of hangen die ook mooi zijn.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk

Schatkamer

De Sint-Pauluskerk heeft ook een schatkamer, met voornamelijk kostbaar liturgisch gerei. Deze schatkamer is geopend in 2001 en bewaart ook de wijdingsakte van de eerste kerk, opgesteld door Albert de Grote (9 september 1276). De schatkamer wordt flink bewaakt met een gigantisch dikke kluisdeur.

Op de middenonderste foto hieronder zie je een zilveren verguld beeld van Petrus en Paulus. Petrus heeft de sleutels onhandig in zijn handen en Paulus heeft zijn duim losjes tegen het zwaard der gerechtigheid.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Schatkamer

Op de tweede foto hieronder, zie je de neobarokke monstrans van de befaamde Antwerpse edelsmid Jan Petrus Verschuylen. Deze deels vergulde, zilveren monstrans komt uit 1839 en vormt de blikvanger van de schatkamer. De monstrans weegt maar liefs 10,2 kg, inclusief de 554 diamantjes.

Voor deze monstrans is de zon als uitgangspunt genomen. In het bekeringsverhaal van Saulus is er namelijk sprake van “(Jezus’) licht uit de hemel dat hem plotseling omstraalde”. Dit wordt uitgebeeld door de stralenkrans rond de geconsacreerde hostie. Op de beeldengroep onder de hostie, zie je Saulus die van zijn paard gevallen is en die zich met de hand beschermt tegen het verblindende licht. Dat zijn zwaard (verdwenen na 1972) nog gedeeltelijk uit de schede getrokken is, wijst er op hoezeer hij “nog steeds in ziedende woede de eerste christenen met de dood aan het bedreigen was”.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Schatkamer

Op de linksonderste foto hierboven zie je een kinderjuweel, een hangertje in de vorm van een duif. Het heet een Heilige-Geesthanger. De vijf diamantroosjes zijn een zeer vroeg Antwerps voorbeeld van diamant geslepen in zesvlak of roosvorm. 

Calvarietuin

Een ander prachtig onderdeel van de Sint-Pauluskerk is de Calvarietuin. De Calvarietuin werd tussen 1699 en 1747 aan de zuidzijde van de Sint-Pauluskerk opgericht als “levend theater”. De tuin is versierd met talrijke beelden op sokkels langs een pad dat tot de heuvel leidt waar het kruis is geplaatst. Een bedevaart naar het Heilig Land was voor menig christen namelijk een levensdoel. Omdat het Heilig Land onbereikbaar wordt door de oprukkende Ottomanen in de Balkan, vat Dominicus (Domien) van Ketwigh het plan op om het kerkhof naast de kerk om te vormen tot een meditatieve beeldentuin à la Jeruzalem. De begraaffunctie van het kerkhof is hierbij behouden.

De Calvarietuin bestaat uit spectaculaire rotsformaties, 63 levensgrote beelden en 9 reliëfs, de calvarie zelf bestaat uit drie terrassen, met daarboven de gekruisigde Christus. De beelden zijn gemaakt door de Antwerpse barokbeeldhouwers Jan Claudius De Cock, Willem I Kerricx en Willem-Ignatius Kerricx, Jan Pieter I van Baurscheit, Michiel I van der Voort en Alexander Van Papenhoven.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Calvarietuin Engelenweg

De Engelenweg

De beelden zijn onderverdeeld in 4 groepen. Als je de tuin in komt lopen, dan zie je het pad, de engelenweg, die naar het Heilige Graf opklimt. Aan het begin van de weg nodigen 2 dominicanen de bezoeker uit om mee op tocht te gaan aan de hand van de tekst op de rand van hun schild. Links staat Jordanus van Saksen en rechts staat de Portugees Gundisalvus van Amaranthe.

Langs het pad zie je engelen. Om te getuigen van Jezus’ gruwelijk lijdensverhaal, houden engelen aan weerszijden van de weg de bezoeker de lijdenswerktuigen voor. Je ziet de volgende martelwerktuigen: doornenkroon, (een doek met) de vijf wonden, het kruisopschrift ‘INRI’ en een spons, het naadloze kleed (waar men om dobbelde) met de dobbelstenen, het kruis, de ladder, de lijkwade, de gesel en de koorden, het (vermeende) Veronicadoek, de geselkolom en de doornenkroon, handschoen, nagels, roede en dobbelstenen. De engelen tonen hun droefheid, sip, soms huilend.

Profetentuin

Aan de linkerkant zie je de Profetentuin. Hier zie je standbeelden van de profeten: Hosea (Ozeas), Joël (Ioel), Amos (Amos), Obadja (Abdias), Jona (Jonas), Habakuk (Habacuc), Micha (Michaea), Nahum (Nahum), Haggai (Aggaeus), Maleachi (Malachias), Sefanja (Sophonias) en Zacharia (Zacharias). Jezus’ lijden zelf komt ook in beeld in de vier medaillons van Willem Ignatius Kerricx. Willem maakte deze medaillons in 1741 en plaatste ze tegen de kerk. Samen met de Calvarie vormen ze de vijf Droeve Mysteries van de Rozenkrans. Een gedicht begeleidt elk mysterie.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Calvarietuin Profetentuin

Evangelistentuin

Aan de rechterkant zie je de evangelistentuin. Hier vind je beelden van de evangelisten Matteüs, Johannes, Lucas en Marcus.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Calvarietuin Evangelistentuin

Calvarieberg

Dan kom je aan bij de Calvarieberg zelf. Hier zie je Jezus aan het kruis hangen bovenaan de berg. Op het terras, onder het kruis, staan twee paters te prediken. Dit zijn de medeoprichters van het Genootschap der Jeruzalemvaarders. Links zie je Domien Vanden Boom en rechts zie je de kreupele Jaak Pussens.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Calvarietuin Calvarieberg

Je kunt de Calvarieberg zelf ook in. Hier zie je Jezus in de cel en nissen met veel lijdende mensen.

Antwerpen - Sint-Pauluskerk Calvarietuin Calvarieberg

Informatie Sint-Pauluskerk Antwerpen

De Sint-Pauluskerk in Antwerpen is echt een schitterende kerk om te bezoeken. Er lopen vrijwilligers rond in de kerk die je levendig verhalen vertellen over de kunstwerken die je in de kerk ziet. Je merk aan alles dat deze vrijwilligers erg betrokken zijn bij de kerk. We vonden het ook erg leuk om de verhalen te horen. Dat is dus zeker een aanrader als er iemand bij je komt staan en vraagt of je meer wilt weten over hetgeen waar je net naar staat te kijken.

Openingstijden

De Sint-Pauluskerk is van 1 april tot 31 oktober dagelijks geopend van 14 tot 17 uur. Van 1 november tot 31 maart is de kerk alleen op zaterdag en zondag geopend van 14 tot 17 uur.

Entreeprijzen

De Sint-Pauluskerk is gratis toegankelijk. Voor een bezoek aan de schatkamer wordt een vrijwillige bijdrage gevraagd.

Website

Als je meer (of recentere) informatie wilt over deze echt prachtige kerk, kijk dan even bij ze op hun website.